Een universele Thora

Bij het benaderen van het land van Israël en net voor het verlaten van zijn volk, schets Mosje een kort overzicht van de voorschriften van de (universele) Thora en doet hij ook een beknopt verslag van het gebeuren tijdens het verblijf in de woestijn. De Thora benadrukt de plaats waar dit plaatsvindt: Aan de andere kant van de Jordaan, in het land Moab, begon Mosje met het verklaren van de Torah (be-er), sprekend als volgt: (…) (Devariem, 1/5 )

Alle talen van alle volken

Hij heeft hun de Torah in zeventig talen uitgelegd. [Rasjie namens Midrasj Tanchoema ]
In de eerste instantie suggereert de term: “be-er” (‘verklaren’) dat Mosje nu met nieuwe verhelderingen en verklaringen kwam die het volk tot nog toe niet had gehoord. Evenwel, Rasjie legt vast in de naam van de midrasj dat nu een van de bijzonderheden was dat de Meester de Torah overbracht in alle talen van de volkeren die de aarde bewonen; alsof om te zeggen dat de Torah nu was overgedragen op alle manieren waarop zij begrepen kon worden.

Maar wat was precies de bedoeling van deze multi-vertaling? Het idee dat spontaan voor de geest komt is om hierin het universele aspect van de Thora te zien. Zij bevat boodschappen die niet exclusief voor het Joodse volk bestemd zijn. Zij streeft volledig de context van een zo klein volk voorbij. De essentie van de Thora zou van kracht zijn voor de hele mensheid. Dit was dan de allereerste vertaling van het Heilige Boek.

Dit feit confronteert ons met een ander gebeuren in de Joodse geschiedenis met een andere vertaling, die plaatsvond ten tijde van de Griekse overheersing van het Joodse volk.

Universele Torah -Grieks

Dit andere voorval vond plaats tijdens de regering van koning Ptolemaeus. Hij liet tweeënzeventig geleerden (van het Joodse volk) bijeenkomen en plaatste dezen in tweeënzeventig verschillende huizen. Hij sprak tot hen: “schrijf mij de Thora van Mozes uw leraar (in het Grieks). G’d legde in het hart van elkeen hetzelfde idee en zij kwamen op met dezelfde vertaling en zo schreven zij de Thora. Dertien verschillen hebben zij aangebracht (in deze vertaling).  (Sofrim, 1/7)

De rol in welke de vastendagen zijn genoteerd (en die nog voorafgaand is aan de misjna) voegt nog een informatie toe: “In de tijd van de koning Ptolemaeus werd de Thora in de achtste dag van de maand Tevet in de Griekse taal opgeschreven en gedurende drie dagen was de wereld in duisternis gehuld.” (Megielat Ta’aniet, zie ook traktaat Megiela, 9)

In de tijd van het opschrijven van deze rol, werd de datum van de redactie van deze vertaling als een vastendag vastgelegd! Toch lijkt het erop dat de naties hebben weten te profiteren van deze vertaling, gezien de Septuagint – de naam die is toegediend aan de vertaling van de tweeënzeventig geleerden – de moeder is geworden van alle latere vertalingen van de occidentale talen.

Uiteindelijk is het voor een groot gedeelte via deze tekst in de Griekse taal dat het christendom in eerste instantie kennis heeft gemaakt met het monotheïsme. Deze vertaling heeft dus in grote mate bijgedragen om het monotheïsme onder de naties te verspreiden.

Drie dagen duisternis?

Toch moeten wij constateren dat de geleerden van de Torah niet erg blij waren met deze vertaling. Waarin verschilt dan dit vertaalwerk – die toch met de hulp van G’ds hand werd
gerealiseerd – van die van de leraar Mosje? Als de vertaling van Mosje, blijkbaar gedaan op zijn eigen initiatief, erkend werd als noodzakelijk en achtenswaardig, waarom werd de lezing in de Griekse taal, waargemaakt door de grootste geleerden met de instemming van G’d, gekwalificeerd als een gebeuren die de hele wereld drie dagen lang in de duisternis wierp en waarom is zij aan de oorsprong van een vastendag?

Wij hebben dit begrepen door de volgende vraag. Was de vertaling van Mosje echt bedoeld om een universele Thora dimensie te geven? Dat is om te zeggen, was het nut werkelijk om toegang aan de naties te verstrekken tot de heilige tekst? In werkelijkheid: voor wie was deze vertaling bedoeld? Voor de volkeren of, misschien, voor het Joodse volk zelf en dan in welke optiek?

Inderdaad, moeten we eerst vaststellen dat als de vertaling van Ptolemaeus werd gerealiseerd voor de naties, die van Mosje bewust en exclusief werd verwezenlijkt ten bate van het Joodse volk zelf. We moeten ook nog even stilstaan bij het curieuze feit dat we nadien niet meer over deze vertalingen van Mosje horen praten en dat er geen enkel spoor van is overgebleven.

Verwerping

Laten we eerst de problematiek van de vertaling voor of door de volkeren beschouwen. Wat kan de baat zijn van de vertaling van de Thora voor een volk dat sowieso het heilige boek in zijn essentie verwerpt? Waarom zich interesseren in teksten waaraan men geen enkele waarde hecht? Tijdens het geven van de Thora hebben de alle Naties, zonder uitzondering, deze geweigerd, voor welke reden wilden zij dan nu een manuscript voor de bibliotheek van Alexandrië?

Het gaat hier om een alom bekend fenomeen dat gaat bij de naam “cultuur”: een kennis over zaken waarmee men zich geenszins identificeert en die men niet bereid is te omhelzen. De christenen hebben uiteindelijk wel willen accepteren dat wat zij het “Oude Testament” noemen, maar zich er eerst van verzekerd te hebben haar eerst van de quasi totaliteit van mietswoth te hebben ontdaan en slecht enkele “ideeën” ervan te over te houden.

Afgodendienst

Maimonides kwalificeert het christendom, geloof in een drie-eenheid, zonder meer als afgodendienst. Volgens de mening van de Tossafot, is de “verenging” van meerdere krachten in één uiteindelijke macht (sjietoef) aanvaardbaar voor de niet-Joden. De geschiedkundigen hebben opgemerkt dat de Tossafot in het Katholieke Frankrijk leefden en Maimonides in het Moorse Spanje.

Maimonides in Spanje, en later in Egypte, kon zich veroorloven het christendom als afgodendienst te bestempelen zonder hierdoor kwaadaardige consequenties voor het Joodse Volk te riskeren. Het was uiteraard volkomen anders in het katholieke Frankrijk en Duitsland waar een dergelijke bevestiging direct de meest ernstig denkbare pogroms zou uitroepen. Daarom was het nodig, net als de door G’d zelf aangebrachte verschillen in de Thora vertaling, dat de Frans en Duitse Thorageleerden een minimale interpretatie zouden geven aan het begrip monotheïsme.

De Naties ervaren de Torah door vertalingen en commentaren die de Joodse voorschriften en waarden tot een strikt minimum beperken.

Betekenis

Wat was dan de uiteindelijke betekenis van die vertaling van Mosje die bedoeld was voor het Joodse volk zelf zoals we het al opgemerkt hebben en waarvan geen spoor is overgebleven?

Laten we eerst vaststellen dat de bedoeling van de vertaling in tweeënzeventig talen niet was om vervolgens de Joden in staat te stellen de Thora te studeren in deze talen van de komende ballingschappen. De betekenis was volstrekt anders en dat zou zelfs een misinterpretatie zijn.

Mosje was zich er volkomen van bewust dat met de tijd een ballingschap zou volgen. Elk land heeft zijn eigen bijzonderheden en iedere ballingschap is anders. Als in Amerika het om de verleiding van het geld gaat, in Frankrijk gaat het om de verheerlijking van de intellectualiteit voortgebracht, onder andere, door de universiteiten. In het verre Oosten levert men zich aan een extreme vormen van spiritualiteit die de materiële dimensie van deze wereld verwerpen.

Het was aan Mosje om te laten weten, door middel van deze exacte vertalingen, dat al deze heidense “waarden” ver staan van de authentieke wijze waarop men geacht wordt deze wereld
te beleven en dat de Thora wel degelijk bekend is met het bestaan van al deze levenswijzen.

Universele Thora – Waarheid

Wanneer en hoe overwint de Jood de uitdagingen van de ballingschap? Alleen dan wanneer hij, hoewel toch levend in de verschillende respectieve streken, hij strikt zichzelf blijft zonder zich te laten beïnvloeden door de lokale “waarden”. Door zijn weerstand stelt hij de facto vast dat voor hem deze houdingen niets heiligs hebben en zo bevestigt hij als enige waarheid het absolute één zijn van G’d.

Het is dus vóór het binnentreden in het land van Israël, toen het volk voorbereid was om de
authentieke aspecten van de leerstellingen van de Thora te bevatten, dat Mosje hen
waarschuwde voor de gevaren die hen later te wachten stonden.

Deze vertalingen, die de heidense bijzonderheden van de verschillende landen van ballingschap impliceerden, zijn ter plaatse tot het volk doorgedrongen tot in het onderbewustzijn om het toe te staan zich nooit te laten bepalen door de verleidingen gepresenteerd door de “hautes cultures” die ze later zouden ontmoeten.

Universele Thora door: Rabbijn Yitschak Jessurun – Directeur van het Beth Hamidrash Ohel Thora Marseille.