Pesach vrijheid
De wereld staat op zijn kop. Onze zekerheden zijn niet meer zo zeker. Is onze democratie een echte democratie? Wat zegt het Jodendom hierover?
Pesach is het feest van de vrijheid, zeman cheroeteenoe. In de Thora wordt het woord niet een keer genoemd in de betekenis van vrijheid. Alleen het woord verwante woord charoet
“De Tafelen waren het werk van G’d en het schrift was het schrift van G’d, gegraveerd [charoet] op de tabletten” (Ex. 32:16).
Lees niet charoet, “gegraveerd” maar cheeroet, “vrijheid”, want de enige persoon die echt vrij is, is iemand die zich bezighoudt met Thorastudie. Awot 6:2
De verwijzing is naar de eerste tabletten die G’d aan Mozes gaf vlak voor de zonde van het gouden kalf. Dit is de enige plaats in de Tenach waar de wortel van het woord ch-r-t (met een tav) voorkomt. Een verwant woord ch-r-t (met een tet) komt voor in het verhaal van het gouden kalf zelf, wanneer de Thora ons vertelt dat Aharon het heeft gevormd met een cheret, een ‘graveergereedschap’. De Egyptische magiërs worden chartoemim genoemd, wat ‘graveerders’ betekent.
Dus hoe kan een woord dat “gegraveerd” betekent ook “vrijheid” betekenen?
Vrijheid van een slaaf
Chofesh/chofshi een ander woord voor vrijheid. Wat betekent dat dan? Chofshi beschrijft de nieuwe realiteit van een slaaf als hij vrijuit gaat. Het betekent dat hij kan doen wat hij wil. Er is niemand om hem te bevelen. Het woord is verwant aan chafeetz, “verlangen” en “zoeken”. Chofesh is de vrijheid om je verlangens na te streven. Het is wat filosofen negatieve vrijheid noemen. Het betekent de afwezigheid van dwang.
Chofesj is prima voor individuele vrijheid, maar het is ongeschikt voor collectieve vrijheid. Een samenleving waarin iedereen vrij is om te doen wat hij wil, is geen vrije samenleving zijn. Het is te vergelijken met een samenleving van rellen en plunderingen.
Dat zijn de mislukte landen van vandaag: een samenleving zonder rechtsstaat, zonder effectieve regering, eerlijke politie of onafhankelijke rechtbanken. Dit is ‘de oorlog van de mensen tegen elkaar’ zoals de filosoof Hobbes het beschreef een situatie, waarin het leven ‘smerig, bruut en kort’ zal zijn.
Dit wordt beschreven in de laatste zin van het boek Rechters: “In die dagen was er geen koning in Israël; iedereen deed wat goed was in zijn eigen ogen.”
Joodse feesten een compleet overzicht en diverse artikelenDe Joodse feesten zijn voor Joden belangrijke mijlpalen in het jaar. Vind hier een volledig overzicht van alle feesten met veel verdiepende artikelen.
Klik hier voor het overzicht>>>
Hoe zijn wetten en vrijheid te verenigen?
Een vrije samenleving heeft wetten nodig, maar de wet is een beperking van de vrijheid. Het verbiedt mij om iets te doen wat ik zou willen doen. Hoe moeten we wet en vrijheid met elkaar verenigen? Dat is centrale vraag in het jodendom, een religie van zowel wet als vrijheid.
Om dit te beantwoorden gaven de Joodse geleerden een bijzonder voorbeeld. In de geschiedenis waren er twee manieren van schrijven. Een was om inkt op perkament te gebruiken, een andere was om woorden in steen te graveren. Er is een groot verschil tussen deze twee methoden.
Inkt en perkament zijn twee verschillende materialen. De inkt is op het perkament. Het wordt erop gelegd maar wordt geen deel van het perkament. Het blijft apart en kan afgewreven en verwijderd worden. Een tekst uit het steen gehouwen is een onderdeel van de steen en kan niet gemakkelijk worden uitgewist.
Deze twee manieren van schrijven zijn metaforen voor de wet. Er is een wet die van bovenaf wordt opgelegd. Mensen houden zich hieraan omdat men bang is dat als ze dat niet doen ze opgepakt en gestraft zullen worden. Als er geen kans is dat men wordt gepakt dan breekt men met de wet. De wet heeft het verlangen van de mensen niet veranderd. Dat soort wetten zijn ons opgelegd als inkt op perkament en is een beperking van de vrijheid.
Pesach vrijheid – Geen politie nodig
Er kan een ander soort samenleving zijn waar men zich wel aan de wet wil houden, niet omdat men bang is gepakt en gestraft te worden, maar omdat ze de wet kennen. Deze mensen hebben de wetten bestudeerd, ze hebben het geïnternaliseerd en begrijpen de reden van de wetgeving en het is onderdeel van hen geworden. Ze willen de wet niet overtreden omdat zij weten dat het verkeerd is.
Deze mensen werken aan hun eigen verleidingen en verlangens. Deze samenleving heeft geen politie nodig omdat het niet gebaseerd is op een handhaving, maar op interne verandering door middel van onderwijs. Deze wetten zijn als een in steen gegraveerd schrift.
In deze gemeenschap kan je zonder angst over straat lopen. Je hebt geen hoge muren en alarmsystemen nodig om je huis veilig te houden. Mensen houden zich aan de wet omdat zij het algemeen belang belangrijk vinden. Dat is een vrije samenleving.
In een maatschappij waar de wetten zijn opgelegd heb je grote politieaanwezigheid, beveiligingsapparatuur en personeel nodig maar de angst van de mensen zal niet verdwijnen. Nog steeds zullen mensen bang zijn om ’s nachts alleen te lopen. Men denkt dat ze vrij zijn omdat ze geleerd hebben dat alle moraliteit relatief is en dat je kan doen wat je wil zolang je anderen geen kwaad doet. Dit is geen echte vrije maatschappij.
Mensen kunnen vrij zijn maar de samenleving als geheel moet constant op haar hoede zijn omdat er constant gevaar is. Het is een samenleving met weinig vertrouwen en veel angst.
Pesach vrijheid – Thorastudie
Binnen het Jodendom wordt de vrijheid beschreven, de vrijheid die ontstaat in een samenleving waar mensen niet alleen de wet kennen, maar deze voortdurend bestuderen totdat het in hun hart gegrift staat net zoals de geboden die ooit in steen zijn gegraveerd. Dat is wat de Joodse geleerden bedoelden toen ze zeiden: “Lees geen charoet, gegraveerd, maar cheeroet, vrijheid, want de enige persoon die echt vrij is, is iemand die zich bezighoudt met Thorastudie.”
In deze samenleving houd je je aan de wet omdat je dat wil, omdat je door de wet te hebben bestudeerd begrijpt waarom die er is. In deze samenleving is er geen conflict tussen recht en vrijheid.
Waar haalden de wijzen dit idee vandaan? Zoals rabbijn Sacks zijn gedachten hierover liet gaan: Jeremia bedoelde toen hij sprak over het hernieuwde verbond dat tot stand zou komen zodra de Joden terugkeerden na de Babylonische ballingschap. Het hernieuwde verbond,
“zal niet zijn zoals het verbond dat Ik met hun voorvaderen heb gesloten toen Ik ze bij de hand nam om hen uit Egypte te leiden … Dit is het verbond dat Ik na die tijd met het huis van Israël zal sluiten – spreekt G’d – Ik zal Mijn wet in hun hoofd in hun hart schrijven…’ Jer. 31:31-33
Democratie?
Tot op de dag van vandaag begrijpen velen dit revolutionaire idee niet helemaal. Men denkt nog steeds dat een vrije samenleving alleen tot stand kan komen door democratische verkiezingen en politieke structuren. Maar democratie zou wel eens gewoon ‘de tirannie van de meerderheid’ kunnen zijn.
(Pesach vrijheid) Vrijheid wordt geboren in de school en het studiehuis.
Dit is de vrijheid de mensen naar verlangen die hun tijd hebben besteden aan de studie en het begrijpen van de wet.
Wat is het Joodse volk? Een volk van advocaten. Waarom? Want alleen als de wet in onze ziel gegrift staat, kunnen we collectieve vrijheid bereiken zonder de individuele vrijheid op te offeren. Dat is cheeroet – vrijheid. Dit is de grote bijdrage van het Jodendom aan het idee van vrijheid en hoe het in de praktijk gebracht kan worden.
Gebaseerd op een artikel van rabbijn Jonathan Sacks זצ”ל (Pesach vrijheid)
Lees meer over dit feest>>>
